stosowanie środków profilaktycznych zawierających fluorki.
W PROFILAKTYCE INDYWIDUALNEJ FLUOR MOŻE BYĆ DOSTARCZANY:
doustnie (tabletki lub krople) – metoda endogenna (suplementacja) i wówczas wpływa na formujący się zawiązek zęba. Nie zmniejsza to jednak istotnie ryzyka choroby próchnicowej, natomiast nadmierne dostarczanie fluoru może być przyczyną fluorozy zębów.
zewnętrznie – metoda egzogenna, przez miejscową aplikację na wyrznięte zęby. Jest to metoda korzystniejsza zapewniająca obecność fluoru w środowisku jamy ustnej po wyrznięciu zębów.
Obrazowym przykładem tego jak przetwarzane są jony fluoru w jamie ustnej możemy zobaczyć na poniższym rysunku Rys.1
JAK DZIAŁA FLUOR PO WYRZNIĘCIU ZĘBÓW
Przeciw próchnicowe, oddziaływanie fluoru dostarczanego poprzez miejscową aplikację polega na:
ograniczaniu wpływu bakterii próchnicotwórczych (zmniejszenie produkcji kwasów i odkładania płytki bakteryjnej na powierzchni zębów, hamowanie przemian metabolicznych węglowodanów w komórce bakteryjnej),
hamowaniu demineralizacji i wspomaganiu remineralizacji poprzez: stałą obecność niskich stężeń jonów fluorkowych umożliwiającą prawidłową odbudowę związków mineralnych traconych w czasie powtarzających się ataków kwasów z tworzeniem mniej podatnych kryształów z powłoką fluoroapatytopodobną.
Rys.2
A – obecność wystarczającej ilości jonów fluorkowych zapobiega rozpuszczaniu kryształów podczas ataku kwasów.
B – niewsytarczająca ilość jonów fluorkowych na powierzchni zęba – częściowe rozpuszczenie kryształu.
dostarczanie wyższych stężeń jonów fluorkowych , które zapewniają tworzenie fluorku wapnia stanowiącego rezerwuar jonów fluorkowych uwalnianych podczas ataku kwasów bakteryjnych na ząb.
Pasty do zębów, płukanki, pianki, żele i lakiery zawierają różne stężenia związków fluoru. Mogą być one stosowane w domu, samo-dzielnie przez pacjenta (profilaktyka do-mowa) lub w gabinecie stomatologicznym (profilaktyka profesjonalna). Warunkiem skuteczności i bezpieczeństwa profilaktyki fluorkowej jest indywidualny dobór metod i środków profilaktycznych w zależności od:
ekspozycji na związki fluoru pochodzące z różnych źródeł,
wieku dziecka i jego stanu zdrowia,
poziomu ryzyka próchnicy,
stopnia zaangażowania i możliwości rodziców dziecka.
RYZYKO CHOROBY PRÓCHNICOWEJ A PROFILAKTYKA FLUORKOWA
Zapobieganie próchnicy oparte na ocenie poziomu ryzyka próchnicy polega na intensyfikacji profilaktyki wraz ze wzrostem ryzyka choroby.
Wszystkie dzieci powinny podlegać ocenie ryzyka próchnicy, zanim lekarz dentysta zleci działania zapobiegawcze i kontrolujące próchnicę. Ryzyko próchnicy to prawdopodobieństwo wystąpienia nowych zmian próchnicowych w przyszłości i progresji zmian już obecnych. Zgodnie z koncepcją dynamicznej równowagi między demineralizacją, a remineralizacją, ocena ryzyka próchnicy oparta jest na określeniu relacji między czynnikami uznanymi za ochronne, które sprzyjają remineralizacji a czynnikami patologicznymi powodującymi demineralizację oraz na stwierdzeniu indykatorów choroby.
Ryzyko wystąpienia fluorozy zębów zależy od ekspozycji na fluorki oraz indywidualnej wrażliwości organizmu na fluor. Objawy łagodnej fluorozy zębów mogą wystąpić także przy optymalnej zawartości fluoru w wodzie pitnej (0,5 mg/l – 1,0 mg/l) najprawdopodobniej na skutek sumowania się dawek fluorków pochodzących z różnych źródeł (np. wody butelkowane, herbata, przetwory rybne, żywność importowana produkowana w rejonie z wodą fluorkowaną). Należy unikać nadmiernego endogennego spożycia fluoru w okresie ryzyka rozwoju fluorozy zębów, zwłaszcza poniżej 6. roku życia poprzez:
– ograniczenie ilości pasty do zębów zawierającej 500-1000 ppm F i stosowanie jej u dzieci do 8. roku życia pod kontrolą rodziców,
– stosowanie past z zawartością 5000 ppm F po zleceniu przez lekarza dentystę od 16 roku życia,
– wprowadzenie płynów do płukania jamy ustnej z fluorem, żeli i pianek fluorkowych dopiero po ukończeniu 6 roku życia (bez ograniczeń wiekowych mogą być stosowane lakiery fluorkowe),
– ograniczenie stosowania endogennych metod profilaktyki fluorkowej.
ZASADY STOSOWANIA INDYWIDUALNEJ PROFILAKTYKI FLUORKOWEJ U DZIECI MŁODZIEŻY
Niskie ryzyko próchnicy jest wskazaniem do podstawowej profilaktyki fluorkowej – dwukrotnego w ciągu dnia szczotkowania zębów pastą z fluorem, opcjonalnie – suplementacji endogennej, natomiast wysokie i umiarkowane – do wzmocnienia profilaktyki fluorkowej – domowej lub profesjonalnej.
PROFILAKTYKA FLUORKOWA WE WŁASNYM ZAKRESIE CZYLI SZCZOTKOWANIE ŻEBÓW PASTĄ Z FLUOREM:
wykonuje się dwukrotnie w ciągu dnia, rano i wieczorem po ostatnim posiłku, od pojawienia się pierwszego zęba w jamie ustnej dziecka,
do 8. roku życia zęby dziecka powinni szczotkować rodzice, a następnie zabieg ten nadzorować (możliwość nakładania na szczoteczkę przez dzieci zbyt dużej ilości pasty do zębów i jej połykania, niska efektywność oczyszczania zębów przez dziecko).
Uwaga. Konieczne jest instruowanie, a na-wet prezentacja opiekunom dzieci odpowiedniej ilości pasty do zębów nakładanej na szczoteczkę
po oczyszczeniu zębów należy wypluwać pastę, a nie płukać jamy ustnej wodą, w wy-branych przypadkach można zastosować płukanie jamy ustnej płynem zawierającym fluorki; patrz niżej).
Pasty z wysoką zawartością fluoru (5000 ppm F) zalecane są u osób powyżej 16. roku życia z wysokim ryzykiem próchnicy wymagających intensywnej profilaktyki fluorkowej, w tym:
u pacjentów leczonych za pomocą stałych aparatów ortodontycznych,
u pacjentów ze wzrostem ryzyka próchnicy, gdzie dotychczasowe sposoby higieny jamy ustnej okazują się niewystarczające,
w przypadku obecności początkowych zmian próchnicowych w obrębie korony i korzenia zębów, pomimo codziennego, regularnego używania standardowych past fluorkowych,
przy odsłonięciu zębiny po skalingu i in. zabiegach stomatologicznych,
u osób z kserostomią.
Pasty te powinny być używane codziennie, dwu- lub trzykrotnie w ciągu dnia, co najmniej przez okres 3-6 miesięcy, zamiast konwencjonalnej pasty fluorkowej i nakładane na szczoteczkę w ilości 1-2 cm.
Płukanki zawierające fluorki rekomendowane są u osób powyżej 6 roku życia, zwłaszcza u dzieci użytkujących aparaty ortodontyczne, uzupełnienia protetyczne oraz w przypadku zmniejszonego wydzielania śliny. Umożliwiają utrzymanie odpowiedniego stężenia jonów fluorkowych w ślinie i płytce nazębnej zapewnionego przez użycie pasty do zębów z fluorem i zwiększają skuteczność oczyszczania powierzchni międzyzębowych.
PROFILAKTYKA PROFESJONALNA
Żele, pianki i lakiery fluorkowe zawierające wysokie stężenia fluorków stosuje się u dzieci z umiarkowanym i wysokim ryzykiem choroby próchnicowej, wyłącznie w gabinecie stomatologicznym. Żele i pianki można stosować wyłącznie u dzieci od 6. roku życia, a lakiery fluorkowe – bez ograniczeń wiekowych. Przy umiarkowanym ryzyku próchnicy środki te powinny być aplikowane 2 razy w roku (co 6 mies.), przy wysokim – 4 razy w roku (co 3 mies.). Zalecenia polskich Ekspertów dotyczące ich stosowania zawarto w tabeli 2.
Skuteczność żeli fluorkowych w redukcji próchnicy zębów stałych oceniono na 28%, lakierów fluorkowych zawierających 5% NaF (22 600 ppm) na ok. 33% dla zębów mlecznych i ok. 46% dla zębów stałych.
PODSUMOWANIE
Obecnie ogólnie przyjętymi zasadami stosowania związków fluoru w profilaktyce choroby próchnicowej jest unikanie nadmiernej endogennej ekspozycji na fluor, preferowanie metod egzogennych, wybór metod i środków profilaktycznych o udowodnionej naukowo skuteczności w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta.
